अभिजात भाषा म्हणजे काय | Abhijat Bhasha Mhanje Kay In Marathi

भाषा ही मानवी संस्कृतीचा आत्मा आहे, असं म्हटलं तर ते खोटं ठरणार नाही. मानवाच्या प्रगतीमध्ये भाषेचे फार मोठे योगदान आहे. जगभरात अनेक भाषा अस्तित्वात आहेत, त्यात काही भाषा केवळ बोली भाषा म्हणून वापरल्या जातात, तर काही भाषांना विशिष्ट दर्जा दिला जातो. भारतात अशाच उच्च दर्जाच्या भाषेला “अभिजात भाषा” (Classical Language) असे म्हणतात. पण नेमकी ही अभिजात भाषा म्हणजे काय? ती कोणती असते? आणि अशा भाषेचा दर्जा मिळवण्यासाठी काय निकष असतात? या सगळ्या गोष्टींची आपण या लेखामध्ये सविस्तर माहिती घेणार आहोत.
अभिजात भाषेची संकल्पना

"अभिजात भाषा" म्हणजे अशी भाषा जी ऐतिहासिकदृष्ट्या खूप प्राचीन आहे, ज्यामध्ये समृद्ध साहित्य आहे, आणि जी इतर अनेक भाषांच्या विकासात मोलाचे योगदान देणारी ठरलेली आहे. अशा भाषांना एक विशिष्ट सांस्कृतिक, बौद्धिक आणि ऐतिहासिक महत्त्व असते. ह्या भाषा फक्त संवादाचे माध्यम नसून त्या संपूर्ण संस्कृतीचे, परंपरेचे आणि तत्त्वज्ञानाचे प्रतिनिधित्व करतात.
भारतात अभिजात भाषा संकल्पना कधी अस्तित्वात आली?

भारत सरकारने 2004 साली संस्कृत भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा दिला आणि तेव्हापासून ही संकल्पना अधिकृतरित्या रूढ झाली. त्यानंतर इतर भाषांनाही या यादीमध्ये स्थान मिळाले. भारतात ही भाषा 'संस्कृतीचा वारसा' म्हणून ओळखली जाते.

अभिजात भाषा ठरवण्यासाठी भारत सरकारचे निकष –

भारत सरकारने एखाद्या भाषेला अभिजात भाषेचा दर्जा देण्यासाठी काही निश्चित निकष ठरवले आहेत. हे निकष खालीलप्रमाणे आहेत:

✔ प्राचीनता (Antiquity):
⇒ त्या भाषेचा इतिहास कमीतकमी 1500 ते 2000 वर्षांचा असावा.

✔ साहित्यिक समृद्धता (Rich Heritage of Literature):
⇒ भाषेमध्ये प्राचीन काळापासून समृद्ध आणि मौलिक साहित्य असणे आवश्यक आहे.

✔ स्वतःची परंपरा:
⇒ भाषा ही स्वतःच्या परंपरेनुसार विकसित झालेली असावी, म्हणजेच ती कोणत्याही आधुनिक भाषेवर आधारित नसावी.

✔ भाषिक समाजाची परंपरा:
⇒ त्या भाषेचा वापर विशिष्ट भाषिक समुदायाने परंपरागत केला असावा.

✔ भाषेचा प्रभाव:
⇒ इतर भाषांवर त्या भाषेचा प्रभाव दिसून यावा. उदा. व्याकरण, शब्दसंपत्ती इत्यादी बाबतीत इतर भाषांवर प्रभाव टाकलेला असावा.

भारतातील अभिजात भाषा (Classical Languages of India)

सद्यस्थितीत भारत सरकारने खालील भाषांना अभिजात भाषेचा दर्जा दिलेला आहे:

✅संस्कृत
👉संस्कृत ही भारतातील सर्वात प्राचीन भाषा असून, वेद, उपनिषद, पुराणे यासारख्या धार्मिक व तात्त्विक ग्रंथांची भाषा आहे. या भाषेला 2005 ला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला.

✅तमिळ
👉सुमारे 2000 वर्षांपेक्षा जास्त प्राचीन साहित्य असलेली द्रविड भाषा अशीही तामिळ भाषा आहे. या भाषेला 2004 ला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला.

✅तेलगू
👉प्राचीन साहित्य, काव्य आणि धार्मिक ग्रंथांची समृद्ध परंपरा असलेली ही भाषा आहे. या भाषेला 2008 ला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला.


✅कन्नड
👉कन्नड भाषेचे प्राचीन साहित्य, कविता आणि नाटकांचा मोठा खजिना आहे. या भाषेला 2008 ला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला.


✅मल्याळम
👉मल्याळम ही शास्त्रीयदृष्ट्या आणि सांस्कृतिकदृष्ट्या महत्त्वपूर्ण साहित्य असलेली भाषा आहे. या भाषेला 2013 ला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला.


✅ओडिया
👉भारताच्या पूर्व किनाऱ्यावर बोलली जाणारी प्राचीन आणि समृद्ध भाषांपैकी एक असलेली ओडिया ही भाषा आहे. या भाषेला 2014 ला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाला.

अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्यानंतर होणारे लाभ

एखाद्या भाषेला "अभिजात भाषा" म्हणून घोषित केल्यावर त्या भाषेसाठी काही विशेष सवलती आणि योजना राबवण्यात येतात. त्या पुढीलप्रमाणे:

📌शोधसंस्थांना अनुदान:
त्या भाषेतील साहित्य, व्याकरण, आणि इतर बाजूंवर अभ्यास करणाऱ्या संस्थांना भारत सरकारकडून विशेष आर्थिक मदत दिली जाते.


📌विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्ती:
अभिजात भाषेत उच्च शिक्षण घेणाऱ्या विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्तीची सुविधा उपलब्ध होते.


📌विशेष विद्यापीठे आणि अभ्यासक्रम:
अशा भाषांसाठी विशेष विद्यापीठे, संशोधन केंद्रे आणि अभ्यासक्रम तयार केले जातात.


📌तंत्रज्ञानात उपयोग:
भाषेचे संगणकीकरण, भाषांतर तंत्रज्ञान, लिपी सॉफ्टवेअर यामध्ये त्याचा वापर केला जातो.

अभिजात भाषा आणि तिचे जतन

अभिजात भाषेचा दर्जा मिळाल्याने त्या भाषेचे संरक्षण आणि संवर्धन करणे ही जबाबदारी सरकार आणि समाजाची बनते. आपण अनेकदा पाहतो की अभिजात भाषा जरी गौरवशाली असल्या, तरी त्या कमी प्रमाणात बोलल्या जातात. त्यामुळे अशा भाषांच्या जतनासाठी खालील उपाय केले जातात:


शाळांमध्ये शिक्षणाद्वारे अभिजात भाषांची ओळख करून देणे

लोकांसाठी सोप्या शब्दात साहित्य तयार करणे

भाषेचे नवीन व्याकरण ग्रंथ, कोश तयार करणे


सामाजिक माध्यमांवर त्या भाषेचा प्रचार करणे
अभिजात भाषा आणि मराठी

मराठी ही देखील एक प्राचीन आणि समृद्ध भाषा आहे. संत साहित्य, ऐतिहासिक दस्तावेज, आणि महान साहित्यिक परंपरेमुळे मराठी भाषा अभिजात दर्जासाठी पात्र असल्याचे अनेक अभ्यासक मानतात. मराठीला अभिजात भाषेचा दर्जा मिळावा यासाठी विविध संस्था, साहित्यिक आणि राज्य सरकार प्रयत्नशील आहेत.

निष्कर्ष

अभिजात भाषा म्हणजे केवळ एक जुनी भाषा नाही, तर ती आपल्या इतिहासाचे, संस्कृतीचे आणि तत्त्वज्ञानाचे द्योतक असते. ती आपल्या पूर्वजांचा वारसा आहे. अशा भाषेचे संवर्धन आणि विकास ही आपली जबाबदारी आहे. आज आपण अभिजात भाषा म्हणजे काय ते समजून घेतले. भारतात अनेक भाषा आहेत, परंतु ज्या भाषा काळाच्या ओघात टिकून राहतात, समाजाला दिशा देतात आणि आपली वैशिष्ट्ये जपत पुढे जातात, त्या खऱ्या अर्थाने "अभिजात" ठरतात.

भविष्यात मराठीसारख्या समृद्ध भाषेलाही अभिजात भाषेचा दर्जा मिळावा हीच अपेक्षा !!!!!! याबद्दल तुमचे मत काय आहे ते खाली कमेंट मध्ये नक्की सांगा...

पोस्ट शेवटपर्यंत वाचल्याबद्दल खूप खूप धन्यवाद !!!!!!!!